आरोग्य

आयुर्वेदातील आहाराचे नियम

By nisha patil - 1/24/2025 6:55:43 AM
Share This News:

आयुर्वेदातील आहाराचे नियम हे शरीराच्या प्रकारानुसार (वात, पित्त, कफ), ऋतू, वय, शारीरिक आणि मानसिक स्थिती यांच्या आधारे विविध असतात. आयुर्वेदानुसार, योग्य आहार घेतल्याने शरीराची ऊर्जा वाढते, रोग प्रतिकारक शक्ती सुधारते आणि दीर्घायुष्य मिळवता येते. खाली आयुर्वेदातील काही महत्त्वाचे आहार नियम दिले आहेत:

१. संतुलित आहार:

आहार संतुलित असावा, ज्यात प्रत्येक प्रकारच्या पोषणाचे घटक (प्रथिने, चरबी, कर्बोदक, जीवनसत्त्वे, खनिजे) असावेत. प्रत्येक आहाराच्या घटकांचा समतोल राखा.

२. आहार वेळेवर घ्या:

आहार वेळेवर घ्या आणि नियमितपणे खा. त्यात जास्त वेळ घेण्याची किंवा अगदी खूप कमी वेळात जेवण घेण्याची गरज नाही. दिवसभरातील तीन प्रमुख जेवणांचा समावेश असावा.

३. आहाराचे प्रमाण:

आहाराचे प्रमाण आवश्यकतेनुसार असावे. जास्त किंवा कमी खाणे शरीराच्या कार्यावर नकारात्मक परिणाम करू शकते. प्रत्येक जेवणात तृप्तता (संतोषजनक) प्राप्त करणे महत्त्वाचे आहे.

४. पचनाच्या प्रक्रियेस अनुकूल आहार:

आहार घेताना त्याचे पचन होईल अशी काळजी घ्या. जेवण चवीला लागणारे आणि सहज पचणारे असावे. ताजे आणि हलके अन्न सर्वोत्तम ठरते.

५. ताजे अन्न घेणे:

आणि अन्न ताजे आणि उकडलेले असावे. जास्त तासांपर्यंत ठेवलेले किंवा थंड अन्न पचायला अवघड होऊ शकते.

६. पाणी पिण्याचे प्रमाण:

पाणी योग्य प्रमाणात प्या, आणि जेवणाच्या आधी आणि नंतर २० मिनिटे पाणी पिऊ नका. पाणी जेवणाच्या वेळेवर पिणे पचनावर परिणाम करू शकते.

७. चवीचा समतोल:

आहारात विविध चवी असाव्यात:

• गोड (sweet)
• तिखट (spicy)
• आंबट (sour)
• कडू (bitter)
• तिखट-आमटी (salty)
• तुरट (astringent)

आयुर्वेदानुसार, या सर्व चवींचे संतुलन ठेवणे महत्त्वाचे आहे, जे आपल्या शरीराला आवश्यक पोषण आणि ऊर्जा मिळवून देते.

८. शरीराच्या प्रकारानुसार आहार:

• वात प्रकार: वातप्रकाराच्या व्यक्तीला पचायला हलके, ताजे आणि उकडलेले अन्न खायला हवे. तेलकट पदार्थ, ताजे फळे आणि दूध यांचा समावेश असावा.
• पित्त प्रकार: पित्ताच्या व्यक्तीला थंड, हलके आणि पचनास सोपे अन्न खायला हवे. तिखट, मसालेदार आणि तेलकट पदार्थ टाळावे.
• कफ प्रकार: कफाच्या व्यक्तीला हलके, तिखट आणि जास्त ताजे पदार्थ खाणे आवश्यक आहे. दूध, तूप आणि जास्त तिखट अन्न टाळा.

९. अन्नाची तयारी आणि प्रक्रिया:

अन्न तयार करताना त्याची शुद्धता आणि प्रक्रिया महत्त्वाची आहे. ताजे मसाले, धूप घेतलेले ताजे भाज्या, आणि हर्बल किंवा आयुर्वेदिक मसाले यांचा उपयोग अन्न तयार करतांना करा.

१०. ध्यान आणि आराम:

जेवण घेताना लक्षपूर्वक आणि शांततेत जेवा. जेवण करत असताना अन्नावर लक्ष देणे आवश्यक आहे. जेवणातील चवीचा आनंद घ्या आणि मानसिक ताण कमी करा.

११. पचनानंतर विश्रांती:

जेवणानंतर तासभर विश्रांती घेणे आवश्यक आहे, जेणेकरून अन्नाचे योग्य पचन होईल. वजन उचलणे, धावणे किंवा जास्त शारीरिक श्रम करणे हे टाळावे.

१२. आहारात विविधता:

आहारात विविध प्रकारचे अन्न असावे, ज्यामुळे शरीराला आवश्यक सर्व पोषण मिळेल. नवीन पदार्थ आणि ताजे अन्न खाण्याची सवय ठेवा.

१३. ऋतूसंवादित आहार:

आहाराचा प्रकार ऋतूनुसार बदलावा. उशिरा उन्हाळ्यात थंड आणि पाणीदार पदार्थ खा, हिवाळ्यात उबदार आणि पोतदार अन्न घ्या.